Adakah Kuala Lumpur dan Bandar-bandar Besar di Malaysia Kekurangan Tanah Perkuburan? Ke Mana Perginya Jenazah?

Di tengah kesibukan bandar utama Malaysia, seperti Kuala Lumpur, di mana pencakar langit, kenderaan, dan orang ramai memenuhi ruang yang ada, bandar-bandar ini berdepan cabaran unik untuk menyediakan kawasan pengebumian di tengah kekangan tanah yang semakin berkurang.

Ketika Kuala Lumpur berkembang pesat pada penghujung 1990-an dan awal 2000-an, terdapat cadangan untuk membuka lebih banyak ruang dengan memindahkan tanah perkuburan Cina bersejarah seperti Tanah Perkuburan Kwong Tong dan Hokkien. Namun, cadangan ini menerima tentangan kuat daripada persatuan klan Cina, yang akhirnya mendorong usaha untuk melindungi dan memperindahkan kawasan bersejarah tersebut.^[2]. 

Sebuah monumen yang dibina pada tahun 1925 menyatakan bahawa KTC diasaskan pada tahun 1895, tahun yang sama apabila kerajaan British ketika itu mengumumkan penubuhannya melalui warta perlembagaan. Oleh itu, boleh dianggarkan bahawa tanah perkuburan ini kini telah berusia sekurang-kurangnya 128 tahun. – Lim Soo Lek, Presiden Tanah Perkuburan Kwong Tong (KTC).^[3]

Perdebatan ini muncul semula pada tahun 2023 apabila kawasan yang sebelum ini diwartakan sebagai “Zon Pemeliharaan Warisan” telah diubah statusnya menjadi “zon pembangunan komersial masa depan” dalam Draf Pelan Struktur Kuala Lumpur 2040.

Kawasan-kawasan ini semakin dikelilingi pembangunan, dengan pemaju perumahan mula menganggapnya sebagai lokasi berpotensi untuk projek baru.

Di tengah-tengah proses urbanisasi yang pesat, persoalannya masih kekal: Bolehkah yang hidup dan yang telah meninggal dunia mencari jalan untuk hidup berdampingan?

Situasi Perkuburan

Jabatan Perangkaan Malaysia melaporkan peningkatan populasi kepada 33.4 juta pada tahun 2023, bersama dengan 206,525 kematian pada tahun yang sama^[4]. Antara 2012 dan 2016, Malaysia mencatatkan peningkatan kadar kematian yang ketara di kebanyakan negeri, dengan hanya Wilayah Persekutuan Putrajaya dan Kelantan yang menunjukkan sedikit penurunan pada tahun 2016^[5].

Di Malaysia, upacara pengebumian dipengaruhi secara mendalam oleh kepercayaan dan amalan budaya. Tanah perkuburan diatur di bawah Local Government Act of 1976, yang mewajibkan mereka untuk memperoleh lesen daripada majlis perbandaran tempatan^[6].

Secara lazimnya, tanah perkuburan diperuntukkan pada nisbah 1-2 hektar bagi setiap 5,000 hingga 10,000 orang. Bagi populasi yang melebihi 200,000, ini boleh mencecah sekitar 20 hektar^[7]. 

Di Kuala Lumpur, terdapat 301.6 hektar tanah yang diperuntukkan untuk tapak perkuburan, dengan 231.96 hektar khusus untuk perkuburan bukan Islam. 

Secara khusus, 87.7% (203.48 hektar) daripada kawasan ini terdiri daripada perkuburan Cina yang terletak di Seputeh, Jinjang Selatan, Pudu Hulu, dan Cheras.^[1].

Di Kuala Lumpur, terdapat 46 perkuburan Islam, 21 daripadanya terletak di dalam kawasan bandar. Tapak perkuburan ini meliputi sejumlah 74.23 hektar dan diuruskan oleh Jabatan Agama Islam Wilayah Persekutuan (JAWI) dan Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (DBKL)^[8]. 

Perkuburan ini tersebar di tiga kawasan utama: Bukit Jalil-Seputeh, Bandar Tun Razak-Sungai Besi, dan Pusat Bandar^[9].

Perkuburan awam untuk bukan Islam di Kuala Lumpur dan Petaling Jaya semakin hampir penuh, menyebabkan penduduk mencari alternatif seperti pembakaran mayat atau tapak perkuburan di daerah seperti Rawang, Klang, dan Kajang^[10]. 

Menjelang 2014, 80% kawasan perkuburan awam dan swasta di kawasan bandar padat telah mencapai kapasiti penuh atau tidak lagi boleh digunakan. Pada 2019, kebanyakan tanah perkuburan Cina hampir kehabisan ruang^[11].

Di sini, tapak perkuburan di perkuburan Cina semakin berkurang dengan lebih 70% ruang telah digunakan. – Lee Chun Kong, Presiden Persatuan Perkuburan Cina Selangor dan Kuala Lumpur^[11].

Kos Kehidupan Selepas Kematian 

Di Malaysia, umat Islam umumnya tidak menghadapi masalah kekurangan tanah seperti yang dihadapi oleh bukan Islam. Tapak perkuburan di perkuburan awam Islam lebih berpatutan, biasanya berharga antara RM300 hingga RM600 pada tahun 2014. 

Perkhidmatan pengebumian untuk umat Islam juga lebih murah berbanding dengan agama lain. Sebagai contoh, sebuah masjid mungkin mengenakan bayaran RM600 untuk memandikan dan mengkafankan jenazah, manakala batu nisan asas boleh berharga kurang dari RM1,000^[10].

Kebanyakan umat Islam dikebumikan di perkuburan awam. Biasanya, perkuburan persendirian digunakan untuk tokoh awam atau mereka yang membuat tempahan lebih awal. – Zulkifli Haron, Perkhidmatan Pengebumian Fiqrah^[10]

Sebaliknya, komuniti Cina sering mengambil kira feng shui apabila memilih tapak perkuburan, yang boleh meningkatkan nilai dan permintaan untuk lokasi tertentu. Terdapat juga trend yang semakin meningkat untuk membeli tapak perkuburan lebih awal sebagai sebahagian daripada perancangan kewangan, disebabkan oleh kenaikan kos tanah dan keinginan untuk ketenangan fikiran.

Anda tidak pernah tahu apa yang akan berlaku esok. Saya mungkin akan menggunakan [tapak] ini lebih awal daripada yang saya jangkakan. – Chen^[12]

Sesetengah individu melihat tapak perkuburan sebagai pelaburan jangka panjang. Sebagai contoh, Chen membeli tapak keluarga untuk sepuluh orang di perkuburan persendirian di Semenyih pada tahun 2016 dengan harga RM160,000, yang boleh dijual dengan harga RM280,000 pada tahun 2018. Menjelang 2024, harga dijangka akan terus meningkat.^[12]. 

Perancangan kehidupan selepas mati dan pelaburan tapak perkuburan semakin biasa hari ini, sebahagiannya disebabkan oleh kenaikan kos [tanah]. Memang benar bahawa Lembah Klang kehabisan tanah. Jika anda tidak kisah menggunakan columbarium, itu tidak mengapa, tetapi kebanyakan orang Cina masih lebih suka menggunakan tanah. – Chia, ejen tapak perkuburan dengan pengalaman lebih 20 tahun^[12]

Kekurangan tanah perkuburan telah membuka peluang kepada pasaran khusus seperti taman memorial persendirian dan columbarium. Syarikat seperti Nirvana Memorial Garden kini menawarkan perkhidmatan mewah yang menyasarkan golongan berpendapatan tinggi. 

Penyedia perkhidmatan persendirian ini menawarkan tapak perkuburan mewah dan niche columbarium dengan harga premium, dengan beberapa tapak keluarga berharga antara RM600,000 hingga RM1 juta.^[10].

Bagi penganut Kristian, perkhidmatan pengebumian boleh berharga antara RM3,000 hingga RM20,000, bergantung pada pilihan keranda dan elemen perkhidmatan lain. 

Penganut Hindu biasanya melakukan pembakaran mayat dan menaburkan abu di laut atau sungai, seringkali di lokasi seperti Pelabuhan Klang atau Templer’s Park, dan kadang-kadang menghantar abu ke India untuk disebarkan di Sungai Gangga. Kos pembakaran mayat Hindu boleh berbeza antara RM1,800 hingga RM25,000^[10].

Menghadapi Kekurangan Tapak Perkuburan 

Memandangkan permintaan yang tinggi untuk ruang pengebumian di kawasan bandar Malaysia, pelbagai strategi telah digunakan. 

Bagi umat Islam, yang tidak boleh memilih pembakaran mayat, salah satu penyelesaian adalah dengan menggunakan semula kubur di perkuburan yang lebih berusia 90 tahun—amalan yang diluluskan oleh Jabatan Agama Islam Wilayah Persekutuan (JAWI) pada tahun 1992. Pendekatan ini juga menjadi keperluan di negara-negara yang kekurangan tanah seperti Singapura.

Perkuburan tersebut sudah penuh, dan tiada ruang yang tersedia untuk memperluaskan kawasan tersebut. Oleh itu, adalah disyorkan agar kubur lama digunakan semula dengan melaksanakan kaedah berikut: menimbun tanah di atas kubur lama di kawasan perkuburan sehingga ketinggian 4 kaki. Pendekatan ini amat sesuai untuk perkuburan yang terletak di kawasan rendah. – Pejabat Mufti Selangor pada tahun 2004

Bagi menangani permintaan ruang pengebumian, pihak berkuasa telah memperluaskan kawasan perkuburan Islam ke dalam hutan simpan dan tanah di luar Kuala Lumpur, seperti Perkuburan KL-Karak, yang kini menjadi salah satu yang terbesar di bandar ini^[6].

Majlis Agama Islam Pulau Pinang juga melaksanakan strategi untuk memastikan penggunaan tapak pengebumian yang berkelanjutan, dengan anggaran bahawa tapak pengebumian sedia ada akan mencukupi untuk sekurang-kurangnya 20 tahun. 

Ketersediaan tapak pengebumian di Pulau Pinang yang padat penduduknya mungkin juga disebabkan oleh migrasi antara negeri, yang telah meningkatkan populasi di kawasan bandar seperti Kuala Lumpur.

Kami telah meneliti statistik dan merancang langkah-langkah untuk memastikan akan ada cukup tapak pengebumian dalam 15 hingga 20 tahun akan datang. – Datuk Abdul Malik Abul Kassim, Pengerusi Majlis Agama Islam Pulau Pinang^[13]

Bagi bukan Islam, terutamanya di Kuala Lumpur dan Petaling Jaya, pengebumian semula telah menjadi perkara biasa kerana kekurangan tanah dan kos yang tinggi. 

Amalan ini selalunya melibatkan pengebumian mayat baru di atas kubur lama setelah beberapa tahun, atau pembakaran mayat ahli keluarga yang seterusnya dan meletakkan abu mereka dalam plot yang sama. 

Ramai orang kini memilih untuk pengebumian semula, yang bermaksud dua dalam satu, atau di tempat yang dibenarkan, bahkan tiga dalam satu. – Francis J. Mascrinhos @ Pope dari Norman Funeral Services^[10]

Kekurangan tanah juga telah menjadikan pembakaran mayat pilihan yang lebih praktikal. Komuniti Buddha dan Tao lebih memilih pembakaran mayat disebabkan oleh kos tapak pengebumian yang tinggi. 

Di Pulau Pinang, contohnya, kira-kira 90% orang kini memilih pembakaran mayat berbanding pengebumian tradisional, dengan hanya dua hingga tiga pengebumian sebulan di tapak pengebumian Batu Lanchang^[6].

Mereka boleh mengebumikan ahli keluarga lain dalam plot yang sama, selagi enam tahun telah berlalu sejak pengebumian terakhir. – Datuk M. Ramachandran, Pengarah Eksekutif Lembaga Wasiat Hindu Pulau Pinang (PHEB)^[13]

Walaupun pembakaran mayat menawarkan alternatif yang lebih berpatutan, ia mempunyai kesan terhadap alam sekitar, mengeluarkan karbon dioksida yang tinggi dan melepaskan merkuri dari tampalan gigi semasa proses tersebut^[14]. 

Menamatkan Persengketaan 

Tradisi mengebumikan orang mati di Malaysia kebanyakannya kekal tidak berubah dari generasi ke generasi, manakala di negara-negara yang lebih maju, telah berlaku peralihan ke arah “upacara pengebumian hijau” untuk mengurangkan kesan terhadap alam sekitar. Malaysia masih belum sepenuhnya menerima trend ini.

Salah satu langkah ke arah pengebumian yang lebih mesra alam adalah penggunaan keranda mesra alam, yang dibuat daripada bahan kitar semula. Syarikat seperti Eco Casket menghasilkan keranda yang 60% lebih ringan daripada yang tradisional dan bebas dari bahan kimia berbahaya, menjadikannya tidak berbau dan lebih selamat untuk alam sekitar.

Xiao En Memorial Park adalah salah satu pelopor yang menawarkan upacara pengebumian mesra alam. Pada akhir tahun 2023, abu Soon Ngu Gin telah dikebumikan dalam lubang pengebumian yang sederhana, ditutup dengan kelopak bunga dan tanah. Seluruh perkhidmatan, tidak termasuk kos pembakaran mayat, berharga RM2,800.

Di Selangor yang pesat berkembang, terdapat rancangan untuk memperuntukkan taman seluas dua ekar dalam tapak seluas tujuh ekar khusus untuk pengebumian abu, di mana sehingga 87,000 pengebumian boleh dilakukan tanpa menggunakan penanda atau batu nisan, menyokong lagi pendekatan mampan untuk menghormati orang yang telah meninggal dunia.

Beberapa pembangunan perumahan pada tahun-tahun kebelakangan ini telah mematuhi syarat untuk menyertakan tapak pengebumian untuk Muslim dan bukan Muslim dalam projek mereka, dan oleh itu, kami dapat mengenal pasti tanah untuk projek ini. – Ahli exco kanan Selangor Datuk Teng Chang Khim^[15]

Pengebumian abu, seperti yang dilakukan di Xiao En Memorial Park, menyokong penggunaan tanah yang mampan, kerana abu itu akan bercampur dengan tanah atau diserap secara semula jadi ke dalam tanah, membolehkan tanah tersebut digunakan semula untuk pengebumian pada masa akan datang.

Di Malaysia, amalan seperti menggunakan semula kubur lama, memperluaskan kawasan tanah perkuburan ke dalam hutan simpan, dan memilih pembakaran mayat telah membantu mengatasi keperluan untuk tempat peristirahatan yang bermaruah.

Namun, tanah perkuburan dan kubur bukan hanya sekadar tempat pengebumian; ia adalah ruang yang suci di mana keluarga boleh melawat, berfikir, dan mengekalkan hubungan nyata dengan orang yang tersayang. 

Sementara kawasan bandar berhadapan dengan kekurangan tanah, cabarannya adalah memastikan ruang ini diurus dengan penuh penghormatan terhadap mereka yang telah pergi dan hubungan kekeluargaan yang terus terjalin.

Explore our sources:

1. Goh, H.C. & Ching, F.E. (2020). Acceptable use of Chinese cemeteries in Kuala Lumpur as perceived by the city’s residents. Urban Forestry & Urban Greening, 55, 126837 
2. Sinar Harian. (2021). Urus tanah kubur secara sistematik. Link 
3. Mustahafa, A. (2023). Move to preserve oldest cemetery in Kuala Lumpur. Link 
4. Department of Statistics Malaysia. (2023). The Population of Malaysia. Link 
5. National Institute of Health. (2020). MALAYSIAN HEALTH AT A GLANCE 2018. Link 
6. Noor Sabrina. (2020). There isn’t enough land to bury the dead in KL. Do we have to dig up old graves now? Cili Sos. Link 
7. Islamic and non-Islamic Cemetery Planning Guidelines (1999). Garis Panduan Perancangan Tanah Perkuburan Islam Dan Bukan Islam, Majlis Mesyuarat Kerajaan Negeri Bil.1348.
8. Utusan Online (2012). Tanah Pekuburan Masih Cukup, Juani Munir Abu Bakar, Arkib:30/11/2012. Link
9. Tan, W.V., Mohsin, A., Abd Rahman, M.S., Ling, G., Tan, L.C. & Toh, M.L. (2020). The Effects Of Proximity To Cemetery On Purchasing Residential Properties In Malaysia. INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC & TECHNOLOGY RESEARCH VOLUME 9, ISSUE 03, MARCH 2020. Link 
10. Boo,S.L. (2014). Even in death, no escape from rising prices. Malay Mail. Link 
11. Lai, A. (2019). Rising cost of funerals sees more people opting for cremation. The Star. Link 
12. Chew, R. (2018). ‘Investing’ in burial plots. Edge Property. Link 
13. Teng., A & Trisha, N. (2019). Ample land for the dead but not the living. The Star. Link 
14. McManus, J. (2015). The world is running out of burial space. BBC. Link 
15. The Star. (2023). Permanent rest and recreation. The Star. Link