Komuniti Orang Asli Di Barisan Hadapan Dalam Memerangi Perubahan Iklim

Orang Asli (OA) atau “penduduk asal” sering dipinggirkan dalam usaha menangani ancaman perubahan iklim di Malaysia. Malah, mereka dan suku kaum asli lain di Malaysia tidak menghadiri Persidangan Perubahan Iklim Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) (COP26)^[1]secara fizikal.

Sebagai kumpulan yang terpinggir, Orang Asli amat terdedah kepada kesan negatif perubahan iklim. Oleh itu, mereka kini berada di barisan hadapandalam perjuangan melawan perubahan iklim.

Perubahan Iklim Ancaman Kepada Kehidupan Orang Asli

Generasi akan datang bakal menanggung kesan buruk perubahan iklim, terutamanya Orang Asli, kerana tanah mereka bukan sekadar sumber pendapatan, tetapi juga identiti, warisan seni, budaya, dan tradisi. – Ili Nadiah Dzulkafar, Pengerusi KAMY, dan Wendi Sia, pengasas bersama Gerimis Art Project (GAP)^[2]

Komuniti Orang Asli mempunyai hubungan erat dengan alam sekitar dan ekosistem semula jadi. Namun begitu, hubungan ini mudah terjejas akibat perubahan iklim dan corak cuaca yang tidak menentu. Bagi mereka, perubahan iklim bukan sekadar topik perbualan, tetapi perjuangan yang perlu mereka hadapi.

Orang Asli masih bergantung kepada hutan hujan untuk mencari rezeki. Mereka memburu, memancing, mengutip buah-buahan liar, dan mengumpul madu untuk dijual. Kumpulan tertentu seperti Orang Jakun juga mengamalkan pertanian sara diri dengan menanam padi, jagung, dan sayur-sayuran, bersama tanaman asli^[3]. Namun, sumber makanan dan pendapatan ini sangat terdedah kepada perubahan iklim.

Corak cuaca yang tidak menentu boleh menyebabkan musim bertukar secara tiba-tiba. Ini mengakibatkan pemusnahan tanaman dan mengganggu pengeluaran buah-buahan bermusim. Musim kemarau yang lebih panjang juga menyebabkan sungai kering dan menjejaskan bekalan ikan yang bukan sahaja penting sebagai sumber makanan tetapi juga sebahagian daripada tradisi upacara^[3].

Bulan Julai sepatutnya musim panas dan kering, tetapi perubahan corak cuaca telah mengganggu tradisi ini. Setiap tahun baru pada bulan Januari adalah musim menuai, namun musim kering dan basah yang tidak menentu kini mengancam tradisi turun-temurun. – Wendi Sia, Pengasas Bersama Gerimis Art Project (GAP)^[2]

Banjir juga menjadi masalah yang melanda banyak perkampungan Orang Asli. Sebagai contoh, banjir pada 18 Disember 2021 telah memusnahkan 14 perkampungan Orang Asli^[4], memutuskan hubungan antara kampung-kampung^[5] dan menyukarkan operasi menyelamat serta penghantaran bekalan^[4]. Sekitar 480 rumah turut tenggelam, memaksa penduduk berpindah ke kawasan lebih selamat di mana mereka hanya dapat berlindung di bawah khemah^[1]. Di Kampung Jeram, Kedah, seramai 387 penduduk Orang Asli terpaksa berpindah ke kawasan lebih tinggi selepas rumah mereka ditenggelami banjir^[4].

Dengan corak cuaca dan hujan yang semakin tidak menentu akibat perubahan iklim, banjir yang dahsyat seperti ini dijangka akan berlaku dengan lebih kerap. Tambahan pula, memandangkan kebanyakan komuniti Orang Asli mempunyai masalah kekurangan sumber asas seperti pengangkutan, mereka akan menjadi antara golongan yang paling terkesan oleh bencana ini.

Semua penduduk sangat trauma dengan banjir yang baru berlaku. Terdapat lebih daripada 250 orang yang tinggal di sini, dan kami berasa takut setiap kali hujan turun. – Aba Chahim, Pengerusi Jawatankuasa Kampung Orang Asli Paya Lebar^[6]

Penebangan Hutan Menjejaskan Tradisi, Sumber Makanan, Dan Ubat Semula Jadi

Pengetahuan dan penggunaan untuk tumbuhan ubatan yang dituai dari hutan merupakan amalan tradisional yang diwarisi turun-temurun, mencerminkan aspek penting dalam kesihatan, kerohanian, dan umur panjang mereka.

Bagi suku kaum yang kurang akses kepada kemudahan perubatan moden, perubatan tradisional adalah satu-satunya pilihan untuk merawat penyakit.^[7]. Malangnya, kehilangan biodiversiti yang dipercepatkan oleh perubahan iklim mengancam tradisi ini. Banyak tumbuhan ubatan penting seperti tongkat ali, kacip fatimah, dan gajah beranak semakin berkurangan dalam hutan kita. Ini memberi kesan bukan sahaja kepada Orang Asli tetapi juga kepada penyelidikan perubatan kerana lebih 40% ubat-ubatan farmaseutikal, termasuk aspirin, berasal daripada perubatan tradisional.^[8].

Akhir sekali, perubahan iklim mengancam kepercayaan dan upacara keagamaan Orang Asli. Sekitar 70% daripada populasi Orang Asli mengamalkan kepercayaan animisme tradisional^[9] yang berlandaskan perlindungan alam semula jadi dan menjalin hubungan harmoni antara manusia dengan dunia semula jadi. Kepercayaan ini menjadi asas kepada banyak perayaan tradisional seperti Gawai Dayak oleh suku Dayak^[9] dan Pesta Kaamatan oleh suku Kadazan-Dusun.^[10].

Namun begitu, perubahan iklim yang mempengaruhi musim dan hasil tanaman menyebabkan Orang Asli menghadapi kesukaran untuk meraikan tradisi mereka. Tanpa hasil alam semula jadi yang mencukupi, asas kepercayaan mereka turut terjejas.

Agama mereka adalah agama kerohanian, mereka mempunyai nilai moral yang baik dan sikap menghormati alam semula jadi menjadi kepercayaan mereka. – P. Waytha Moorthy, Minister^[11]

Pelindung Eko Orang Asli

Namun begitu, masih ada harapan untuk mereka. Komuniti Orang Asli telah bekerjasama dengan penggerak perubahan untuk perlindungan diri, budaya, dan persekitaran mereka daripada arus perubahan iklim.

Walaupun tiada wakil Orang Asli di COP26, kehadiran mereka disuarakan melalui pameran karya seni anyaman tradisional mereka di Glasgow, Scotland, tempat persidangan tersebut berlangsung. Ini adalah sebahagian daripada projek Weaving Hopes for the Future yang dianjurkan oleh NGO Klima Action Malaysia (KAMY), Students for Global Health UK dan Gerimis Art Project (GAP)^[1].

Melalui pendidikan tentang tadbir urus iklim dan pembinaan kapasiti dalam kalangan ahli komuniti kami, kami juga mahu memperkasakan golongan muda untuk menyuarakan pendapat mereka, – kata Amiteshwar Singh, Setiausaha Students for Global Health (SfGH)^[2]

Projek ini mempersembahkan karya seni anyaman yang dihasilkan oleh 11 belia dan wanita Orang Asli dari suku Jakun, Jah Hut, dan Temuan di Semenanjung Malaysia. Ia bertujuan menceritakan kisah masyarakat Orang Asli di Malaysia, ancaman yang mereka hadapi, serta peranan mereka sebagai barisan hadapan dalam memerangi perubahan iklim^[1].

Peranan Orang Asli menjadi lebih penting dengan komitmen kerajaan Malaysia untuk menghentikan atau membalikkan penebangan hutan menjelang 2030. Selama bertahun-tahun, komuniti Orang Asli telah membantah usaha penyahwartaan kawasan hutan simpan tempat tinggal mereka. Dengan melindungi kawasan semula jadi yang mereka anggap suci, kawasan tadahan karbon yang penting juga dapat dilindungi untuk mengurangkan pelepasan karbon yang menyumbang kepada perubahan iklim^[1].

Saya sangat berharap kerajaan lebih serius tentang hal ini, terutama mengenai tanah suci Orang Asli. Tanah ini telah dilindungi oleh komuniti Orang Asli dan ia lebih daripada sekadar hutan bagi mereka. Ini adalah kawasan tadahan karbon, kawasan tadahan air, dan penting untuk budaya serta tradisi asli mereka, – kata Hailey Tan, Timbalan Pengerusi KAMY^[1]

Komuniti Orang Asli juga telah menjadi perintis dalam pertanian perdagangan adil yang mesra alam dengan bantuan OA Organik dan Indigenous Peoples Assistance Facility (IPAF).

OA Organik ditubuhkan pada Disember 2015 sebagai perusahaan pertanian komuniti di Kg Ulu Gumum. Ia bertujuan menyatukan komuniti Orang Asli tempatan untuk membangunkan ladang komuniti yang mampan. Selepas 11 bulan menjalani bengkel persediaan komuniti dan bengkel berkebun serta enam bulan tambahan, para petani berjaya mengeluarkan hasil tanaman pada Jun 2016. Sejurus itu, OA Organik telah menjadi pembekal hasil segar yang kompetitif di pasar-pasar seperti Jaya Grocer di Kuantan City Mall, Kuantan dan PJ Starling Mall, Damansara Uptown^[12].

IPAF telah membiayai sebuah projek selama dua tahun yang memfokuskan pada peningkatan mata pencarian masyarakat Jakun melalui pengukuhan perusahaan sosial, akses ke pasaran adil, penguatan nilai budaya, dan kepelbagaian pertanian mampan. Projek ini melibatkan penanaman jagung dan bayam secara simbiotik, pemeliharaan pengetahuan anyaman tradisional, serta peningkatan akses ke pasaran adil^[3].

Projek-projek pertanian ini membantu membina daya tahan dalam kalangan komuniti Orang Asli. Ia menyediakan sumber nutrien dan pendapatan yang stabil, serta mencipta bentuk pertanian yang mesra alam, ekonomik, dan berdaya saing. Fokus utama projek ini adalah pada kaedah pertanian tradisional.

Pengetahuan Orang Asli tentang tumbuhan perubatan juga bernilai untuk penyelidikan farmaseutikal. Pengetahuan perubatan tradisional pelbagai suku seperti Mah Meri boleh menjadi titik permulaan untuk penyelidikan farmaseutikal baru^[7]. Oleh itu, perlindungan hutan simpan daripada penyahwartaan dapat melindungi tumbuhan berharga ini daripada kepupusan.

Penggerak Perubahan yang Membantu Komuniti Orang Asli

Berikut adalah penggerak perubahan dan NGO yang memberikan bantuan dan sokongan kepada komuniti Orang Asli dalam perjuangan mereka melawan perubahan iklim:

Klima Action Malaysia (KAMY): Sebuah organisasi keadilan iklim yang diterajui belia yang menggesa kerajaan Malaysia untuk mengisytiharkan darurat alam sekitar serta memperkasakan komuniti Orang Asli.

Indigenous Peoples Assistance Facility (IPAF): Instrumen pembiayaan inovatif yang digunakan oleh komuniti Orang Asli untuk mencari penyelesaian kepada cabaran yang mereka hadapi. Objektifnya adalah untuk memperkukuhkan komuniti Orang Asli melalui projek-projek kecil yang mendorong pembangunan kendiri.

OA Organik: Perusahaan komuniti perdagangan adil yang bekerjasama dengan komuniti Orang Asli di Malaysia untuk memberikan modal, latihan, teknologi sesuai, dan sokongan pemasaran kepada komuniti Orang Asli, sekaligus memperkasakan mereka untuk mengusahakan ladang eko dan menghasilkan produk organik berkualiti tinggi.

Gerimis: Projek seni yang bermula pada 2018 untuk menghubungkan Orang Asli dengan tradisi dan budaya mereka melalui seni dan budaya.

Explore our sources:

1. T.Z. Yun (2021) The voices of Orang Asli at COP26. The Edge Markets. Link.
2. T.M. Zi (2021) Malaysian eco-warriors use art and activism to empower Orang Asli in climate crisis fight. Malaymail. Link.
3. Indigenous communities in Malaysia building capacity for resilience through IPAF (n.d.) IFAD. Link.
4. R.R. Ganesan (2021) Flood-hit Orang Asli in urgent need of food. FMT. Link.
5. Over 1,000 Orang Asli residents stranded by floods in Mersing since Sunday: Jakoa (2022) The Vibe. Link.
6. F. Zolkepli (2021) Floods: Orang Asli villagers on edge every time it rains. The Star. Link.
7. R. Lambin, N.A. Wahab, G.S. Choo, R. Mustapha & R. Abdullah (2018) A Case Study of Orang Asli Indigenous Knowledge in Traditional Medicine. Link.
8. WHO Global Centre for Traditional Medicine (n.d.) Link.
9. Hari Gawai. Public Holidays Global. Link.
10. Pesta Kaamatan. Office Holidays. Link.
11. H. Sivanandam (2019) ‘Respect religion, culture of Orang Asli’ The Star. Link.
12. Tracing 5-Year Journey (2021) OA Organik. Link.